Η αυτοδιοίκηση της Ελληνορθόδοξης κοινότητας Αδριανούπολης

Η Δημογεροντία ήταν η ανώτατη διοικητική και δικαστική αρχή της Ελληνορθόδοξης κοινότητας με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως. Υπό τη δικαιοδοσία της υπάγονταν όλα τα κοινοτικά σώματα: εφορεία, εκκλησιαστική επιτροπή, αδελφότητες κ.ά.

Δεν γνωρίζουμε πότε η Δημογεροντία της Αδριανούπολης  αποφάσισε να συντάξει τον δικό της κανονισμό. Γνωρίζουμε, όμως, ότι τα τέλη του 17ου αιώνα, ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος (1669-1707), μαζί με τον Αδριανουπόλεως Αθανάσιο (1692-1709) συνέταξαν κανονισμό της Δημογεροντίας Αδριανουπόλεως. Ο κανονισμός όμως αυτός δεν σώζεται.

Στις 20 Οκτωβρίου του 1840 η δωδεκαμελής Δημογεροντία συνέταξε νέο κανονισμό, ο οποίος επικυρώθηκε από τον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Γεράσιμο (1840-1853). Ο κανονισμός αυτός αποτελούνταν από έξι άρθρα και θα είχε ισχύ για ένα έτος, όπως αναφέρει το 6° άρθρο του, αλλά για το διάστημα 1840-1884 δεν γνωρίζουμε αν η Δημογεροντία συνέταξε νέο κανονισμό ή αν αναθεώρησε τον κανονισμό του 1840. Όμως από συνεδρίαση της Δημογεροντίας, με ημερομηνία 8 Μαρτίου του 1894 πληροφορούμαστε ότι ο κανονισμός, που ίσχυε από το 1884, παρουσίασε ορισμένα κενά και η Δημογεροντία  θεώρησε αναγκαίο να γίνουν κάποιες προσθήκες σε ορισμένα άρθρα του.. Μετά την ψήφιση του κανονισμού θα τροποποιούνταν ανάλογα και ο κανονισμός της Κεντρικής Εφορείας.

 

Στη συνέχεια, αναφορές για τον κανονισμό της Δημογεροντίας συναντούμε σε συνεδρίαση του 1902, όπου ορισμένα μέλη της Δημογεροντίας πρότειναν να τροποποιηθούν μερικά άρθρα του κανονισμού και κυρίως αυτά που αφορούσαν τα καθήκοντα των Δημογερόντων.  Τελικά την 1 Φεβρουαρίου του 1904 στη Γενική Συνέλευση των πολιτών παρουσιάστηκε ο αναθεωρημένος κανονισμός από τη συντακτική επιτροπή και ψηφίστηκε.

1η Σελίδα του κανονισμού

Τελευταία Σελίδα του Κανονισμού

Ο κανονισμός αυτός,  μοναδικός και πλήρης, διασώζεται σήμερα στους Κώδικες της Ι. Μητροπόλεως Αδριανουπόλεως. Αποτελείται από 32 άρθρα και μας δίνει πλήρη γνώση για το πώς λειτουργούσε η Δημογεροντία και γενικότερα η Ελληνική κοινότητα. Τον κανονισμό υπέγραψαν ο Μητροπολίτης Κύριλλος και οι Δημογέροντες Μιλτιάδης Αλτιναλμάζης, Θεόδωρος Παρασχίδης, Αριστοτέλης Δουκίδης, Στέφανος Τζιρίτης, Ιάκωβος Στεφανίδης, Κωνσταντίνος Αλεξιάδης και Κωνσταντίνος Καλλίου. Στο τέλος του κανονισμού υπογράφουν ακόμη είκοσι επτά μέλη που έλαβαν μέρος στη Γενική Συνέλευση των πολιτών.

Σύμφωνα με τον κανονισμό η Δημογεροντία αποτελούνταν από δώδεκα μέλη, τα οποία εκλέγονταν από την Εκλογική Συνέλευση. Δημογέροντες μπορούσαν να εκλεγούν οι Χριστιανοί Οθωμανοί υπήκοοι που ήσαν εγκατεστημένοι στην Αδριανούπολη και είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους. Η εκλογή τους γινόταν με μυστική ψηφοφορία και η θητεία τους ήταν διετής. Μπορούσαν να εκλεγούν και για δεύτερη περίοδο όχι, όμως, κατά σειρά για τρίτη περίοδο, αν δεν μεσολαβούσε τουλάχιστον ένα έτος. Σε περίπτωση που παραιτούνταν ή πέθαινε κάποιος Δημογέροντας αντικαθιστούνταν από τον πρώτο επιλαχόντα. Κανείς από τους Δημογέροντες δεν μπορούσε να είναι συγχρόνως και μέλος της Κεντρικής Εφορείας.

Τα βασικά καθήκοντα της Δημογεροντίας ήταν: να φροντίζει τα συμφέροντα της κοινότητας, να διαχειρίζεται υπεύθυνα την κινητή και ακίνητη περιουσία των ναών, των εκπαιδευτηρίων, του κηροποιείου, της Φιλόπτωχου Αδελφότητος, της Επιτροπής Ελέους και των μονών (Εκκλησιές- Μετόχια που ανήκαν σε μοναστήρια).

Επιπλέον, υπήρχε και ο κανονισμός της Κεντρικής Εφορείας που ασχολούνταν με τη βελτίωση της εκπαίδευσης της πόλεως, την ίδρυση σχολείων, τη διασφάλιση της καλής λειτουργίας τους, την εκμάθηση της γλώσσας. Τέλος με τον ξεχωριστό κανονισμό των επιτρόπων διασφαλιζόταν η ορθή λειτουργία των ναών της πόλης και των προαστίων της. 

Ο κανονισμός της Δημογεροντίας μπορεί να χαρακτηριστεί και ως βάση των επόμενων δύο κανονισμών (της Κεντρικής Εφορίας και των Επιτρόπων), διότι η Δημογεροντία ήταν το ανώτατο διοικητικό σώμα της κοινότητας από το οποίο εξαρτιόνταν όλα τα σωματεία της πόλης, διαδραμάτιζε δε σημαντικό ρόλο στα εκκλησιαστικά - κοινοτικά θέματα. Η Κεντρική Εφορεία βρισκόταν σε συνεργασία με τη Δημογεροντία στα εκπαιδευτικά θέματα της πόλης, ενώ οι Επιτροπές των ναών εξαρτιόνταν από τη Δημογεροντία. Η Δημογεροντία αποφάσιζε, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως για όλα τα κοινοτικά θέματα και το έργο της ήταν πολύ σημαντικό. 

Οι τρεις κανονισμοί  (της Δημογεροντίας, της Κεντρικής Εφορείας και των Επιτρόπων) όντος έχουν μεταξύ τους κοινούς δεσμούς. Το γεγονός αυτό ενισχύεται από τη Γενική Εκλογική Συνέλευση της Κεντρικής Εφορείας, καθώς και τη Γενική Εκλογική Συνέλευση της Δημογεροντίας, στις οποίες έπαιρναν μέρος αντιπρόσωποι της Δημογεροντίας, της Κεντρικής Εφορείας, Επίτροποι των ναών της πόλης και των προαστίων της, εκπρόσωποι των Αδελφοτήτων και των Συντεχνιών της πόλης. Έτσι λοιπόν με πλήρη εκπροσώπηση και με βάση τους τρεις κανονισμούς ρυθμίζονταν τα πράγματα της Ορθόδοξης κοινότητας.

Στις 27 Φεβρουαρίου του 1904, η Δημογεροντία, σε συνεδρίαση της, αποφάσισε να εκδώσει τον κανονισμό της Δημογεροντίας σε 100 αντίτυπα, τα οποία θα μοίραζε στις επιτροπές των ναών και στις συντεχνίες της πόλης. Στις 5 Μαρτίου του 1904, αποφάσισε να αυξήσει τον αριθμό των εντύπων σε 300 και ανέθεσε την παραγγελία τους στον βιβλιοπώλη Βασίλη Βαφειάδη. 

Για πέντε περίπου έτη στα πρακτικά της Δημογεροντίας δεν γίνεται λόγος για αναθεώρηση του κανονισμού της Δημογεροντίας. Αυτό σημαίνει ότι ο κανονισμός ίσχυε κανονικά χωρίς να παρουσιάζει κενά. Προβλήματα άρχισαν να παρουσιάζονται από τα τέλη του 1909 και τελικά έφθασε η 17 Απριλίου του 1922 για να συνέλθει η Γενική Συνέλευση των πολιτών υπό την Προεδρίαν της Α. Σεβασμιώτητος του Μητροπολίτου Αγίου Αδριανουπόλεως Κυρίου Πολυκάρπου ... συνωδά υπό χρονολ. 16 Ιανουαρίου ε. ετ. αποφάσει αυτής προς επιψήφισιν του αναθεωρηθέντος υπό ειδικής Επιτροπής…Κανονισμού της Κοινότητος, ανεγνώσθη ούτος κείμενος εκ 36 άρθρων και μετά τινας τροποποιήσεως και αρθραφαιρέσεως σημειωθείσας εν τέλει αυτού, επεψηφίσθη. 

Ο τελευταίος κανονισμός ίσχυσε για πολύ μικρό χρονικό διάστημα, διότι τον Οκτώβριο του 1922 οι κάτοικοι της Αδριανούπολης αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα «πατρώα» εδάφη για να εγκατασταθούν στο Καραγάτς και απ’ εκεί οριστικά στην Ελλάδα.

Γ.Ρ

Η μεγάλη πυρκαγιά της Αδριανούπολης, 1905.

  Η μεγάλη πυρκαγιά, σύμφωνα με όσα έγραψε η εβδομαδιαία εφημερίδα της Αδριανούπολης «ΕΒΡΟΣ»,  ξεκίνησε στις 20 Αυγούστου του 1905 από μία αρμένικη κατοικία στην συνοικία Τοπ- Καπού και μέσα σε δύο ώρες, αφού κατέκαψε αυτή τη συνοικία, έφθασε στη συνοικία της Μητρόπολης.  Σε σύντομο χρονικό διάστημα πήρε τεράστιες διαστάσεις και εξαπλώθηκε σε άλλες συνοικίες της πόλης. Μέσα σε είκοσι ώρες, αν και δεν αναφέρθηκαν θύματα, προξενήθηκαν τεράστιες υλικές ζημιές. 

 

  Από επιστολή του Μητροπολίτη Αδριανούπολης Κυρίλλου (1890-1908) προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο και σε άλλους φορείς,  πληροφορούμαστε ότι κάηκε η μισή ενορία της Μητρόπολης, εκτός από τον Μητροπολιτικό Ναό και το Επισκοπικό μέγαρο, των οποίων η διάσωση οφείλεται στην δράση του Νομάρχη (Βαλή) Αδριανουπόλεως. Συγκεκριμένα, κάηκαν: 1) ολόκληρη η ενορία του Σωτήρος Χριστού (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος) με το ναό, τα δύο Νηπιαγωγεία της και το κτίριο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, εκτός από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, 2) ολόκληρη η ενορία της Παναγίας της Κουλικαρέας (της Γεννήσεως της Θεοτόκου) μαζί με το ναό, 3) τμήμα της ενορίας του Αγίου Νικολάου, εκτός από το ναό, ο οποίος σώθηκε χάρη στην κατεδάφιση της διπλανής οικίας αρμένισσας, μετά από άδεια της αστυνομίας και 4) μέρος της ενορίας των Ταξιαρχών. Ζημιές υπέστησαν όλες οι αρμένικες οικίες, ο ναός τους (Surp Toros) και το σχολείο, οι περισσότερες εβραϊκές οικίες, όλες οι συναγωγές, καθώς και ο ρωμαιοκαθολικός ναός και η βουλγαροουνίτικη σχολή (Ecole Bulgare Catholique). Κάηκαν συνολικά 1650 οικίες, από τις οποίες οι 350 ελληνικές.
  

   Τη δεύτερη ημέρα της πυρκαγιάς (21 Αυγούστου) ο Μητροπολίτης συγκάλεσε τη Δημογεροντία και την Εφορεία και διόρισε επιτροπή  για την φροντίδα των θυμάτων της πυρκαγιάς. Η επιτροπή, για να εξασφαλίσει πόρους, έστειλε επιστολές σε διάφορα πρόσωπα και φορείς. Συγκέντρωσε σημαντικά ποσά που τα διέθεσε για τον προαναφερθέντα λόγο, αφού κατάρτισε, στις 14 Σεπτεμβρίου 1905, κατάλογο βοηθούμενων. Η επιτροπή επίσης έδωσε και δάνεια, πέρα από την βοήθεια και οικοδόμησε καμένες κατοικίες.

   Στις αρχές Ιουλίου του 1906 η Μητρόπολη Αδριανούπολης κατάφερε να αποσπάσει άδεια από την Οθωμανική κυβέρνηση για να οικοδομηθούν μαζικά κατοικίες, που είχαν καταστραφεί από τη φωτιά και έτσι η επιτροπή κατήρτισε κατάλογο των οικογενειών των οποίων  θα οικοδομούνταν οι κατοικίες, αναθέτοντας σε αρχιτέκτονα τα σχέδιά τους. Τέλος εκτός από τη μέριμνά της για τα θύματα, φρόντισε να ανοικοδομήσει και να επισκευάσει τους ναούς και τα ιδρύματά της που καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές, όμως οι ναοί του Χριστού και της Παναγίας κατεδαφίστηκαν καθώς δεν ήταν σε θέση να επιδιορθωθούν. Επίσης φρόντισε με δάνειο να ανοικοδομηθεί ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος, που είχε καταστραφεί. 
Γ.Ρ

Ο χώρος της Μητρόπολης Αδριανουπόλεως - γύρω στα 1913

  Σε επιχρωματισμένη βουλγαρική κάρτα του 1913 - βουλγαρική κατοχή στην Αδριανούπολη- διακρίνεται ο χώρος της Μητρόπολης Αδριανούπολης με το Καμπαναριό , τη Δεξαμενή, το Μητροπολιτικό Μέγαρο, η υπερυψωμένη σκεπή και το ιερό του Ι.Ν Κοιμήσεως της Θεοτόκου. 

Ποιος πρότεινε την παραχώρηση του Καραγάτς (το 1923) ;

 Το παρακάτω έγγραφο αποτελεί τεκμήριο- απόδειξη του ποιός πρότεινε, και γιατί, την παραχώρηση του τριγώνου του Καραγάτς στους Τούρκους :

173/39                                                                                                

Αριθ. 4639              Αθήναι τη 17 Μαΐου 1923. - ωρ. 22.15.-

ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗΝ

Λωζάννην

Απολύτως απόρρητον.

'Υμέτερον 1315 ανεκοίνωσα Αρχηγώ επαναστάσεως, Υπουργικώ Συμβουλίω και Αρχηγώ στρατού.       
      Πάντες συνεφώνησαν με γνώμην Κυρίου Βενιζέλου αφ΄ού ούκ είναι άλλως γενέσθαι. Παρακαλούσι μόνον ομοθύμως ως πρώτον αντάλλαγμα προτείνητε τρίγωνον ποταμών ΄Αρδα και Μαρίτσα και μόνον εν εσχάτη ανάγκη προσφέρητε πόλιν Καραγάτς.

Εθεωρήσαμεν αναγκαίον ομοθύμως χάριν εξακολουθήσεως συνεργασίας μετά κυρίου Βενιζέλου προβώμεν εις Θυσίαν ταύτην θίγουσαν εθνικήν ψυχήν και μειούσαν εν μέρει έργον και γόητρον επαναστάσεως και διότι πιστεύομεν μάλλον εις την πιθανότητα ότι Τούρκοι δεν θέλουσιν αποδεχθή προτάσεις ταύτας.

Προβαίνοντες εις θυσίας αυτάς ελπίζομεν ότι θέλομεν αποχτήσει ευμένειαν ή τουλάχιστον ουδετερότητα Μ. Δυνάμεων και ιδίως Γαλλίας και Αγγλίας εν η περιπτώσει προτάσεις αύται δέν γίνωσιν αποδεκταί παρά Τούρκων.

Περιττόν να προσθέσω ότι θυσίαι αύται θέλουσι τύχη ολιγωτέρας αποδοκιμασίας κοινής γνώ­μης μόνον εν η περιπτώσει επιτυγχάνεται εντός ελαχίστου χρόνου σύναψις ειρήνης ή λύσις εκρεμότητος. 

Δια τούτο Υπουργικόν Συμβούλιον φρονεί ότι δια προτάσεως Κυρίου Βενιζέλου επιζητείται κυρίως η παραίτησις εκ μέρους των Τούρκων πάσης αποζημιώσεως όχι δε και η επαναφορά υπό τον ένα ή άλλον τύπον της συμμαχικής προτάσεως της αναγραφείσης εις το άρθρον 60 του σχεδίου της συνθήκης ήτις καίτοι προνοούσα περί διαιτησίας θα παρέτεινε πράγματι εκκρεμότητα δίνουσα Τούρκοις ευκαιρίαν να προκαλέσωσι ρήξιν μετά Ελλάδος ότε κρίνωσι τού­το πρόσφορον αυτοίς.

ΓΟΝΑΤΑΣ

Ιερός Ναός Αγίων Δώδεκα Αποστόλων του Κιρισχανά Αδριανουπόλεως

Σφραγίδα άρτου του δευτέρου μισού του 19ου αι (1850-1900)

 Ανάγλυφη παράσταση της Συνάξεως των Δώδεκα Αποστόλων με λεπτομέρειες στις μορφές και τα ιμάτιά τους. Ανάμεσά τους απεικονίζεται ανάγλυφα η Εκκλησία του Χριστού ως μικρός ναός, που πιθανώς είναι μινιατούρα του ναού των Δώδεκα Αποστόλων Αδριανουπόλεως.

 Περιμετρικά υπάρχει η ανάγλυφη επιγραφή: "Η ΑΓΙΑ ΕΚΛΗΣΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟΝ ΤΟΝ ΠΡΟΤΟΚΟΡΙΦΕΟΝ".

Η Αδριανούπολη το 1888

       Τον Ιανουάριο του 1888 και στην Εφημερίδα των Παίδων δημοσιεύεται το παρακάτω μικρό αφιέρωμα για την Αδριανούπολη:

Αδριανούπολη:Ο Μητροπολιτικός Ιερός ναός

 

       O Αδριανουπολίτης Άγιος Κύριλλος (ο Στ΄και Πατριάρχης Κων/λεως) γράφει το 1815: "Η Αδριανούπολις έχει εκτός των κεκαυμένων, δέκα εκκλησίας, όπου λειτουργούνται αδιακόπως, εν αις η της Μητροπόλεως επ΄ ονόματι της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι η μείζων απασών και ωραιοτέρα, είναι οικοδομή αυτής δρομική τρισυπόστατος, φωτεινή, υψηλή, και όλη εζωγραφισμένη, πολλά μεγάλη και ευπρεπεστάτη εις τρόπον όπου δεν ευρίσκεται εις όλην την επικράτειαν μεταξύ των παλαιών εκκλησιών ωραιοτέρα εκκλησία". 

Ο μητροπολιτικός ναός της Αδριανούπολης, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρισκόταν σε επαφή με το βόρειο τείχος του κάστρου, της πόλης.

Πρόκειται για μεγαλόπρεπη βασιλική με νάρθηκα χωρίς τρούλο, που εκτός από τους τοίχους τη στήριζαν εσωτερικά και δυο σειρές (σύνολο 12) κολώνες με βυζαντινά κιονόκρανα του 11ου αι.

Χτίστηκε «από θεμελίων» το 1704, επί Μητροπολίτου Αθανασίου του Κρητός (1692-1709), στη βόρεια  πλευρά της πόλης. 

Η αγιογράφηση του ναού ολοκληρώθηκε το 1728 με δαπάνη του τότε Μητροπολίτη Αθανασίου του Αδριανουπολίτη (1709-1739).

Στο νάρθηκα εικονογραφήθηκε η Δευτέρα Παρουσία και οι επτά οικουμενικές σύνοδοι, ενώ σε ένα μέρος του καθολικού ο Μυστικός Δείπνος με τους μαθητές σε ανάκλιντρα.

Επισκέπτης του ναού το 1902 γράφει ότι ήταν «λόγου ἄξιος διὰ τὴν ἐσωτερικὴν αὐτοῦ μεγαλοπρέπειαν, καὶ τὴν πλουσίαν ξυλογλυπτικὴν διακόσμησιν τοῦ εἰκονοστασίου, τοῦ Δεσποτικοῦ, τοῦ ἄμβωνος, τοῦ προσκυνηταρίου καὶ τῶν ὀστρακογραμμένων ἀναλογίων».

Στην αυλή δε του ναού υπήρχαν μάρμαρα «ἀποκομιζόμενα ἐν τῇ αὐλῇ τῆς Μητροπόλεως ἐκ τῶν κατεδαφιζομένων ἑκάστοτε βυζαντινῶν φρουρίων καὶ ἑτέρων παλαιῶν οἴκων».

       Τέλος λίγο πριν το Ιερό Βήμα και από τη Ν.Α πλευρά υπήρχε ένα μικρό δωμάτιο, του οποίου η πόρτα ήταν χαμηλή, σιδερένια, κλειδωμένη και άφαντη πίσω από μεγάλες εικόνες. Σ’ αυτό το δωματιάκι φυλάσσονταν παλιά έγγραφα και λογαριασμοί των εκκλησιών, καθώς και ιερά άμφια Πατριαρχών και Μητροπολιτών. Σε ειδική δε κρύπτη φυλάσσονταν τα ιερά λείψανα των Αδριανουπολιτών μαρτύρων Κυρίλλου και Μαυρουδή.
Ήταν πολύ δύσκολο να εισέλθει κανείς στο δωμάτιο αυτό, διότι την πόρτα του την άνοιγαν δύο κλειδιά, απ’ τα οποία το ένα είχε ο Ταμίας της Επιτροπής της Μητρόπολης και το άλλο η Συντεχνία των Παντοπωλών κι έπρεπε να βρεθούν μαζί τα δύο πρόσωπα για να ανοιχθεί η πόρτα.