1465: Η αρχαιότερη συνοδική πράξη μετά την Άλωση

Η αρχαιότερη «συνοδική πράξις» (το επίσημο έγγραφο με το οποίο εφοδιάζεται o νεοεκλεγείς μητροπολίτης) που διασώζεται μετά την Άλωση αφορά τη μητρόπολη Αδριανουπόλεως και ανάγεται στο  1465.

Το κείμενο, σε αντίγραφο του 16ου αιώνα (1573), σώζεται στο χφ 145 του Μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη. Το έχει δημοσιεύσει o Μ. ΓΕΔΕΩΝ, Συμπληρωματικαί διασαφήσεις· στο Δ. ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ, Μνημεία της 'Ιστορίας των Αθηναίων, τομ.Β΄, Αθήνα 1890.

O δε νέος μητροπολίτης Αδριανουπόλεως είναι o Μάρκος Ξυλοκαράβης, που θα εκλεγεί στις αρχές του 1466 και οικουμενικός πατριάρχης.

Γ.Ρ

Ελληνική Δημοτική Σχολή Κι(γ)ικίου, Έτος 1906

Το 1907 στην Αδριανούπολη λειτουργούσαν 97 ελληνικά σχολεία με 185 δασκάλους και 9.154 μαθητές και μαθήτριες. Ένα από αυτά τα σχολεία ήταν το αλληλοδιδακτικό σχολείο αρρένων Κιγικίου, ενός από τα προάστια της Αδριανούπολης, βορειοανατολικά του «κάστρου».

Το σχολείο αυτό ιδρύθηκε το 1852, αλλά μετά από πενήντα χρόνια λειτουργίας είχε καταστεί «σεσαθρωμένον» και «κατηρειπωμένον», παντελώς ακατάλληλο για διαμονή μαθητών, όπως καταγγέλλει στις 5 Απριλίου 1906 ο τότε πρόξενος Αδριανουπόλεως Κ. Δημαράς σε έγγραφό του προς το Υπουργείο Εξωτερικών.

Το κύριο θέμα, όμως του εγγράφου αυτού είναι η επιτέλους συμφωνία όλων των εμπλεκομένων για ανέγερση νέου κτιρίου στο χώρο που βρισκόταν το παλιό. Μητροπολίτης, πρόκριτοι και Πρόξενος, αφού έλαβαν και το απαραίτητο αυτοκρατορικό φιρμάνι περί ανεγέρσεως νέου κτιρίου, σταμάτησαν τις διαφωνίες τους και ανέθεσαν τα σχέδια του νέου σχολείου στον αρχιτέκτονα  Χατζόπουλο.

Το νέο κτίριο που διατηρείται ως σήμερα και χρησιμοποιείται επίσης ως σχολείο χτίστηκε άμεσα, το 1906, με την επωνυμία ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΙΙΚΙΟΥ, και εκτός των άλλων αποτέλεσε ισχυρή τόνωση του γοήτρου των Ελλήνων σε βάρος των Βουλγάρων στο προάστιο του Κιγικίου, οι οποίοι –κατά το Δημαρά- ανήκαν στην κατώτατη κοινωνική τάξη των αγροίκων χωρικών, προερχόμενοι από τα γειτονικά βουλγαρικά χωριά και με την ίδρυση ενός τόσο καλαίσθητου ελληνικού σχολείου αισθάνθηκαν ακόμη περισσότερο τη μικρότητά τους.

Παρακάτω παρατίθεται το εν λόγω έγγραφο του Προξένου Δημαρά και σύγχρονες φωτογραφίες του κτιρίου τραβηγμένες από τον υπογράφοντα το παρόν κείμενο.

(Από τα Προξενικά Αρχεία Θράκης, τ.Γ΄, του Π. Γεωργαντζή)

Η Ελληνική Δημοτική Σχολή του Κιγικίου (1906),
όπως είναι σήμερα, τον Ιούλιο του 2012

Η πίσω πλευρά του σχολείου, στο πραύλιο

 Κ.Δ.

Τον Ιούλιο του 1920

           92 χρόνια πριν, Ιούλιο μήνα, έμπαινε ο ελληνικός στρατός στην Αδριανούπολη, μετά από 559 χρόνια κατοχής και αφού πρωτύτερα για 1900 χρόνια στήριζε τα σύνορα της Δύσης από τους εξ ανατολών εχθρούς και τα σύνορα της Ανατολής από τους εκ Δύσεως.

           Στις 12 Ιουλίου, λοιπόν, του 1920, ημέρα Κυριακή ο ελληνικός στρατός εισέβαλε στην  Αδριανούπολη, καθώς διαπίστωσε ότι ο Τούρκος Τζαφέρ Ταγιάρ που την "υπερασπιζόταν"τράπηκε από την 10η Ιουλίου σε φυγή.

          Από το Καραγάτς, όπου βρισκόταν, έστειλε το πρώτο τηλεγράφημα για τη γνωστοποίηση της απελευθέρωσης της Αδριανούπολης ο τότε Ύπατος Αρμοστής της Θράκης Σαχτούρης. Σ' αυτό μας πληροφορεί ότι ο ελληνικός στρατός εισηλθε ως απελευθερωτής και όχι ως κατακτητής, με τρόπο πολιτισμένο και σεβόμενος τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των κατοίκων της Αδριανούπολης ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, κάτι που ικανοποίησε τους πάντες.  Ενημερώνει επίσης ότι ήδη από το μεσημέρι της Κυριακής βρισκόταν στο Καραγάτς ο Βασιλιάς, ο οποίος επρόκειτο την επομένη, Δευτέρα 13 Ιουλίου 1920, να εισέλθει πανηγυρικά στην Αδριανούπολη και, μετά την τέλεση δοξολογίας στο Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, θα δεχόταν προκρίτους και προέδρους της περιοχής. Παρακάτω παρατίθεται το πρώτο αυτό τηλεγράφημα, όπως το δημοσίευσε η αθηναϊκή εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, στο φύλλο της 15ης Ιουλίου 1920. 

         Το Καραγάτς, βέβαια, ήταν ήδη ελεύθερο από τις 16 Μαΐου 1920, χωρίς μάλιστα να χρειαστούν πολεμικές επιχειρήσεις. Αυτό δηλώνεται και στο άρθρο της ίδιας εφημερίδας στο φύλλο της 17ης Μαΐου 1920, που ακολουθεί.

     

Δ.Κ.

Η ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ 1858

 Περιοδικό «ΠΑΝΔΩΡΑ»

    Το περιοδικό «Πανδώρα» ιδρύθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1849 από τους Νικόλαο Δραγούμη, Κωνσταντίνο Παπαρηγόπουλο, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή και Χρ. Α. Δούκα και εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1850 στην Αθήνα. Η κυκλοφορία του περιοδικού διήρκησε μέχρι το 1872.

   Η «Πανδώρα» ήταν εικονογραφημένο λογοτεχνικό-οικογενειακό περιοδικό και απευθυνόταν όχι μόνο στους λογίους αλλά και στο ευρύ κοινό. Παράλληλα με τους βασικούς συντάκτες Κ. Παπαρρηγόπουλο, Ν. Δραγούμη και Α. Ρ. Ραγκαβή, στο περιοδικό εργάστηκαν κορυφαίες μορφές των ελληνικών γραμμάτων μεταξύ των οποίων οι: Δημήτριος Βικέλας, Άγγελος Βλάχος, Κωνσταντίνος Σάθας, Νικόλαος Πολίτης, Κωνσταντίνος Ράμφος, Γεώργιος Γρυπάρης, Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Στέφανος Κουμανούδης, Αλέξανδρος Σούτσος, Γεώργιος Τυπάλδος και Σπυρίδων Τρικούπης.

    Στο περιοδικό αυτό λοιπόν το έτος 1862 δημοσιεύεται, σε τέσσερα τεύχη, εκτενές αφιέρωμα (19 σελ.) στην Αδριανούπολη για το οποίο, μεταξύ άλλων, γράφει συντάκτης του περιοδικού :

« Τας ανωτέρω ειδήσεις συνταχθείσας περί τα μέσα του 1858 έτους, οφείλομεν εις την φιλογένειαν του πρώην εv Αδριανουπόλει Προξένου της Ελλάδος Κ. Π. Φοίβου ήτις, καθ΄ α γιγνώσκομεν πολλά έπραξε κατά τον νόμον εκείνον υπέρ της ελληνικής μάλιστα παιδείας. Τοιαύτας πλη­ροφορίας περί ελληνικών μεν αλλ' υπό ξένον ζυγόν τό­πων, πολλάκις εδημοσιεύσαμεν δια της Πανδώρας, διότι φρονούμεν ότι ενώ πρόκεινται τα περί της αποκαταστάσεως της Ανατολής, ανακυκώνται δε και διαστρεβλούνται κατά το συμφέρον και το δοκούν εκάστην εθνολογικά και φυλετικά ζητήματα, είναι ανάγκη να γνωρίζωμεν ουχί απλώς δια της θεωρητικής γεωγραφίας, αλ­λά δια των πραγμάτων αυτών τι ανήκει εις ημάς. ….Ευχόμεθα και άλλοι, μιμούμενοι το παράδειγμα του Κ. Φοίβου να στείλωσιν ημίν παρομοίας ειδήσεις».

   Στο 19 σελίδων αφιέρωμα ο Πρόξενος παρουσιάζει στοιχεία για τον πληθυσμό, τις γύρω πόλεις και χωριά, για την παιδεία (σχολεία, δαπάνες),την οικονομία, τεμένη, ναοί, αρχές-διοίκηση, άλλες κοινότητες κλπ.

  Παρακάτω σας παρουσιάζουμε από τις 19 σελίδες του αφιερώματος αυτές που αναφέρονται στην παιδεία :

και στις εκκλησίες :

 Γ.Ρ

Αδριανούπολη: "Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου..." (3)

   ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ

   Το 1922, μετά την μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάληψη της Αν. Θράκης, τα βιβλία της Κοινότητας της Αδριανουπόλεως παραδόθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Αθηνών και τα υπόλοιπα κειμήλια παραδόθησαν στο Βυζαντι­νό Μουσείο, (όλα όμως φυλάχτηκαν σε χώρο των ισογείων της Ακαδημίας), με το παρακάτω  Πρωτόκολλο παραδόσεως των κειμηλίων : 

 Πρωτόκολλον παραδόσεως και παρα­λαβής
Ιερών Εκκλησιαστικών σκευών Κοινότητος Αδριανουπόλεως

      Εν Αθήναις σήμερον 29ην Νοεμβρίου 1922 και εν τω καταστήματι του Χριστιανικού και Βυζαντινού Μουσείου οι κάτωθι υπογεγραμμένοι αφ' ενός κ.κ. Κ. Ορφανός και Χριστό­φορος Πανταζίδης ως αντιπρόσωποι της Κοινότητος Λδριανουπόλεως, δυνάμει του από 25ης Οκτωβρίου 1922 πληρεξουσίου του Σεβ. Μητροπολίτου Αγίου Πολυκάρπου (Αδριανουπόλεως) υπό την ιδιότητά του ως Προέδρου της Κοινότητος, παρέδωκαν προς φύλαξιν εις τους κ.κ. Αδ. Αδαμαντίου, Διευθυντήν του Μουσείου, Νικόλαον Καλογερόπουλον, Υποδιευθυντήν και Θ. Βολίδην επιμελητήν των χειρογράφων της Εθνικής Βι­βλιοθήκης, διορισθέντας προς τούτο ως επιτροπή παραλαβής δυνάμει του υπ' αριθ. πρωτ. 45524 και από 16-11-1922 εγγρά­φου διαταγής του σεβ. Υπουργείου Εκκλησιαστικών, οίτινες παρέλαβαν τα κάτωθι εξήκοντα εννέα, (69) κιβώτια, άτινα σφραγισθέντα δια διπλής σφραγίδας υπό στοιχεία «Κ. Ο. και Χ. Π.» (εκ μέρους της επιτροπής Κοινότητος Αδριανουπόλεως) και «Β.ΧP.M.» (του Βυζαντινού Μουσείου) ετοποθετήθησαν εις το ΒΑ δωμάτιον των ισογείων της Ακαδημίας και ηριθμήθησαν ως εξής:

Κιβώτια	Περιγραφή
1	φέρον διακριτικά την επιγραφήν                     «Eκ Ταξίαρχων»
2-11	φέροντα διακριτικά την επιγραφήν                  ««Μητ/πόλεως»
12Α, 12Β-16	φέροντα τα διακριτικά                          «Ζ.Π» (Ζωοδόχ. Πηγή)
17-19	φέροντα την επιγραφήν                         «Εκκλησία Αγ. Στεφάνου»
20-20	φέροντα την επιγραφήν                               «Αγ. Τριάδος»
27-31	φέροντα την επιγραφήν                       «Αγ.Γεώργιον»
32	φέρον την επιγραφήν                             «Σιναϊτικόν»
33-36	φέροντα διακριτικά                     «Ι.Μ.Α.» (I. Μητρ. Αδρ/λεως)
37	άνευ διακριτικού σημείου
38-40	φέροντα το διακριτικόν                  «Β.Κ.Ε.» (Βλ. Κεν. Εφορείας)
41	άνευ διακριτικού σημείου
42-44	φέροντα τα διακριτικά                             «Β.Κ.Ε.»
45	άνευ διακριτικών
46-47	φέροντα το διακριτικόν                          «Β.Κ.Ε.»
48	άνευ διακριτικού
49-53	φέροντα τα διακριτικά                           «Β.Κ.Ε.»
54	άνευ διακριτικού
55-63	φέροντα τα διακριτικά                           «Β.Κ.Ε.»
64-65	φέροντα την επιγραφή                             «Εκκλησία Παναγίας»
66	άνευ διακριτ. μικρόν κιβωτ. ελαίου περιέχον κηρία
67-68	φέροντα την επιγραφήν                         «Εκκλησία Αγ. Τριάδος»
69	φέρον διακριτικά                             «Ζ.Π.» (Ζωοδόχος Πηγή)

Εφ' ω εγένετο το παρόν εις διπλούν υπογραφέν παρά πάντων των μελών των δύο επιτροπών, εξ ων εκάστη έλαβεν ανά εν αντίγραφον.

Έπονται αι υπογραφαί των μελών των επιτροπών και η σφραγίς του Βυζαντινού Μουσείου.

Αντίγραφον υπεβλήθη την 22αν Μαΐου 1924 εις Γεν. Διοίκησιν Θράκης, και εις το Υπουργείον Γεωργίας (Δ/νσιν Ανταλλαγής), τμήμα Γ. I. την 20ην Αυγούστου 1924.

Λίγους μήνες αργότερα ο μικρός χώρος του Βυζαντινού Μουσείου ανάγκασε τον Διευθυντή Γ. Σωτηρίου να ζητήσει με το Α.Π. 2/29-6-1923 έγγραφό του από την Μητρόπολη Αθηνών να ειδοποιήσει τους Ιεράρχες της Θράκης να παραλάβουν τα εκκλησιαστικά είδη που συγκεντρώθηκαν εκεί μετά την εκκένωση. Με Π.Δ./7 - 11 - 1924 συστήθηκε πενταμελής επιτροπή για την παραλαβή, μεταφορά και διαφύλαξη των κειμηλίων.

Το 1928 ιδρύθηκε το Ταμείον Ανταλλαξίμων και Κοινωφελών Περιουσιών. Το Ταμείο Ανταλλαξίμων με το ΑΠ.6620/29­9/1/1930 έγγραφό του κοινοποιούσε στο Βυζαντινό Μουσείο ό­τι αποφάσισε τα κειμήλια που έχουν αρχαιολογική, ιστορική και καλλιτεχνική αξία να διατηρηθούν προσωρινά στα Μουσεία (;) και την Εθνική Βιβλιοθήκη (;) και να εκτεθούν με τρόπο που να δηλώνεται η προέλευσή τους.

Το 1955 ξανά με το ΑΠ.13109/5-2-1955 (κι οριστικά;) όσα από τα κειμήλια είχαν αρχαιολογική και καλλιτεχνική αξία (;) παραδόθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο. (Τα υπόλοιπα ;) 

Τέλος  από 29/06/2009 έως 31/08/2009 τα σημαντικότερα κει­μήλια των προσφύγων, που υπήρχαν στο Βυζαντινό Μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη, το Κέντρο Μικρασιατι­κών Σπουδών και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, απετέλε­σαν το περιεχόμενο της ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥ­ΓΩΝ, όπου πολλά από τα εκθέματα ήταν της Αδριανούπολης.

Γ.Ρ