O Αδριανουπολίτης Άγιος Κύριλλος (ο Στ΄και Πατριάρχης Κων/λεως) γράφει το 1815: "Η Αδριανούπολις έχει εκτός των κεκαυμένων, δέκα εκκλησίας, όπου λειτουργούνται αδιακόπως, εν αις η της Μητροπόλεως επ΄ ονόματι της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι η μείζων απασών και ωραιοτέρα, είναι οικοδομή αυτής δρομική τρισυπόστατος, φωτεινή, υψηλή, και όλη εζωγραφισμένη, πολλά μεγάλη και ευπρεπεστάτη εις τρόπον όπου δεν ευρίσκεται εις όλην την επικράτειαν μεταξύ των παλαιών εκκλησιών ωραιοτέρα εκκλησία".
Ο μητροπολιτικός ναός της Αδριανούπολης, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρισκόταν σε επαφή με το βόρειο τείχος του κάστρου, της πόλης.
Πρόκειται για μεγαλόπρεπη βασιλική με νάρθηκα χωρίς τρούλο, που εκτός από τους τοίχους τη στήριζαν εσωτερικά και δυο σειρές (σύνολο 12) κολώνες με βυζαντινά κιονόκρανα του 11ου αι.
Χτίστηκε «από θεμελίων» το 1704, επί Μητροπολίτου Αθανασίου του Κρητός (1692-1709), στη βόρεια πλευρά της πόλης.
Η αγιογράφηση του ναού ολοκληρώθηκε το 1728 με δαπάνη του τότε Μητροπολίτη Αθανασίου του Αδριανουπολίτη (1709-1739).
Στο νάρθηκα εικονογραφήθηκε η Δευτέρα Παρουσία και οι επτά οικουμενικές σύνοδοι, ενώ σε ένα μέρος του καθολικού ο Μυστικός Δείπνος με τους μαθητές σε ανάκλιντρα.
Επισκέπτης του ναού το 1902 γράφει ότι ήταν «λόγου ἄξιος διὰ τὴν ἐσωτερικὴν αὐτοῦ μεγαλοπρέπειαν, καὶ τὴν πλουσίαν ξυλογλυπτικὴν διακόσμησιν τοῦ εἰκονοστασίου, τοῦ Δεσποτικοῦ, τοῦ ἄμβωνος, τοῦ προσκυνηταρίου καὶ τῶν ὀστρακογραμμένων ἀναλογίων».
Στην αυλή δε του ναού υπήρχαν μάρμαρα «ἀποκομιζόμενα ἐν τῇ αὐλῇ τῆς Μητροπόλεως ἐκ τῶν κατεδαφιζομένων ἑκάστοτε βυζαντινῶν φρουρίων καὶ ἑτέρων παλαιῶν οἴκων».
Τέλος λίγο πριν το Ιερό Βήμα και από τη Ν.Α πλευρά υπήρχε ένα μικρό δωμάτιο, του οποίου η πόρτα ήταν χαμηλή, σιδερένια, κλειδωμένη και άφαντη πίσω από μεγάλες εικόνες. Σ’ αυτό το δωματιάκι φυλάσσονταν παλιά έγγραφα και λογαριασμοί των εκκλησιών, καθώς και ιερά άμφια Πατριαρχών και Μητροπολιτών. Σε ειδική δε κρύπτη φυλάσσονταν τα ιερά λείψανα των Αδριανουπολιτών μαρτύρων Κυρίλλου και Μαυρουδή.
Ήταν πολύ δύσκολο να εισέλθει κανείς στο δωμάτιο αυτό, διότι την πόρτα του την άνοιγαν δύο κλειδιά, απ’ τα οποία το ένα είχε ο Ταμίας της Επιτροπής της Μητρόπολης και το άλλο η Συντεχνία των Παντοπωλών κι έπρεπε να βρεθούν μαζί τα δύο πρόσωπα για να ανοιχθεί η πόρτα.
Ήταν πολύ δύσκολο να εισέλθει κανείς στο δωμάτιο αυτό, διότι την πόρτα του την άνοιγαν δύο κλειδιά, απ’ τα οποία το ένα είχε ο Ταμίας της Επιτροπής της Μητρόπολης και το άλλο η Συντεχνία των Παντοπωλών κι έπρεπε να βρεθούν μαζί τα δύο πρόσωπα για να ανοιχθεί η πόρτα.
