Η απαρχή και η εξάπλωση … φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και η Αδριανούπολη

Οι μεταρρυθμίσεις του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄ και τα μεταρρυθμιστικά διατάγματα του Χάττ-ι Σερίφ και του Χάττ-ι Χουμαγιούν[1], είχαν ως αποτέλεσμα, μετά το 1856, να βελτιωθούν αρκετά οι συνθήκες διαβίωσης των μη μουσουλμανικών πληθυσμών. Και αυτό βοήθησε την απρόσκοπτη άνθηση της λειτουργίας των σχολείων και των διαφόρων φορέων της ελληνικής κοινότητας.

Λόγιοι, έμποροι και άλλοι φιλογενείς άνδρες ενδιαφέρθηκαν και συνεισέφεραν.

Έτσι στις 17 Απριλίου του 1861[2] ιδρύθηκε ο «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος» κατά το πρότυπο των ακαδημιών και λεσχών της Δυτικής Ευρώπης.

 Τέλη του 1861, ιδρύθηκε το «Εκπαιδευτικόν Φροντιστήριον»[3]. Σκοπός του σωματείου ήταν: «Η διάδοσις των γραμμάτων εν γένει εις τους εν τω Οθωμανικώ κράτει ορθοδόξους λαούς και μάλιστα εις το γυναικείον φύλον, άνευ διακρίσεως καταγωγής και γλώσσης.». Το πρόγραμμα του Εκπαιδευτικού Φροντιστηρίου περιελάμβανε επίσης την σύσταση διδασκαλείου στην Πόλη, την ίδρυση σχολείων όπου υπήρχε ανάγκη, την υποστήριξη των σχολείων των απόρων κοινοτήτων, την έκδοση διδακτικών βιβλίων και την χορήγηση υποτροφιών σε φερέλπιδες νέους.

Ψυχή και κινητήριος δύναμη ίδρυσης, διατήρησης και λειτουργίας και των δύο, ήταν ο ενθουσιώδης και δυναμικός ιατροφιλόσοφος, Κων/νος  Ηροκλής[4] Βασιάδης (ο οποίος γεννήθηκε το 1821 στο Δελβινάκι της Ηπείρου  και πέθανε στην Κων/λη το 1890).

Στο διάβα των χρόνων στον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο ενσωματώθηκε το Εκπαιδευτικό Φροντιστήριο, καθώς αποτελείτο περίπου από τα ίδια μέλη. Έτσι ο ευρύτερος σκοπός του σωματείου κληρονομήθηκε από τον Φιλολογικό Σύλλογο. 

Από το  ο 1871[5] ο Σύλλογος[6] ιδρύει νέα σχολεία, υποστηρίζει τα σχολεία της επαρχίας δίνοντας έμφαση στα παρθεναγωγεία, σπουδάζει δασκάλους και λειτουργεί πια σαν Υπουργείο Παιδείας με μόνιμο υπουργό τον Βασιάδη.

Κατά το πρότυπό του ιδρύθηκαν στην Πόλη[7] και στην επαρχία ο ένας μετά τον άλλον φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι.

Στις 14 Ιανουαρίου 1872 ιδρύθηκε ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανούπολης  από τους Κ. Δήμησσα, γιατρό, τον Εμμανουήλ Αλτιναλμάζη, Αλέξανδρο Σακελλαρίδη, Χατζή Βασιλάκη Ιωαννίδη, Μιχαήλ Κυριαζόπουλο, Χριστόδουλο Μαυρίδη, και Κωνσταντίνο Περίδη που φυσικά ανάμεσα στους σκοπούς του συλλόγου, ανέφεραν και την «της εκπαιδεύσεως στήριξιν και αρωγήν»[8].

Την ίδια χρονιά και στις 15 Οκτωβρίου 1872 ιδρύθηκε ο Θρακικός Εκπαιδευτικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως, ένας από τους γνωστό-τερους, δραστήριους συλλόγους, της Κωνστα-ντινούπολης, ίσως γατί συμμετείχε και σ΄αυτόν  ο Βασιαδής[9].

Στην πρώτη επετηρίδα που εξέδωσε ο σύλλογος αυτός[10], υπάρχει η Έκθεσις της εκπαιδευτικής επιτροπής της εν Θράκη ελληνικής παιδεύσεως, η οποία ανεγνώσθη εν τη γενική συνεδριάσει τη 4^η μαρτίου 1873 υπό του εισηγητού Αλεξάνδρου Ζωηρού, ιατρού.

Μέσα από αυτήν πληροφορούμαστε πάρα πολλά σχετικά με την εκπαίδευση και τα σχολεία, έως το 1872, στην Αδριανούπολη (π.χ ότι στην συνοικία του Χριστού λειτουργούσε σχολή, εκεί που 13 χρόνια αργότερα χτίστηκε το Ζάππειο Παρθεναγω- γείο) και στην ευρύτερη περιοχή (π.χ υπήρχε ένα σχολείο στο όμορφο χωριό του Καραγάτς, όπου ζούσαν 2οο οικογένειες, πριν φυσικά γίνει ο Σταθμός της Αδριανούπολης, που θα το καταστήσει το πλουσιότερο, πολυπληθές …ευρωπαϊκό προάστιο της Αδριανούπολης).

  

Παρακάτω παρουσιάζουμε ακριβές αντίγραφο αυτής:

                         ΕΚθΕΣΙΣ

ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

περί της ενεστώτης καταστάσεως της εν Θράκη ελληνικής παιδεύσεως.

(Ανεγνώσθη εν τη γενική συνεδριάσει τη 4 Μαρτίου 1873 υπό του εισηγητού ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΖΩΗΡΟΥ, ιατρού).

                    ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ.

Πολύ το ενδιαφέρον βεβαίως παρέχουσιν ημίν, κύριοι, αι επαρχίαι, ας μέχρι τούδε εσπουδάσαμεν, επαρχίαι ων οι χρι­στιανοί κάτοικοι άπαντες σχεδόν ή κατά το πλείστον μέρος Έλληνές εισί. Μείζονος όμως προσοχής και ενδιαφέροντος άξιαι εισίν αναμφιλέκτως αι επαρχίαι εκείναι εν αις οικούσι μετά των Οθωμανών και Ελλήνων και άλλοι άλλην λαλούντες γλώσσαν χριστιανοί σπό τίνος εχθροί κηρυχθέντες. Τοιαύτη η επαρχία Αδριανουπόλεως, ης πολλή και πολλών ένεκεν η επισημότης.

Τινές των εκ της επαρχίας ταύτης δια του αρχιερέως υπό των εφόρων και προεστώτων των διαφόρων αυτής συνοικιών και περιχώρων πεμφθείσαι εκθέσεις φαίνονταί μοι ελλείπεις κατά τινας και άλλας μεν αναγκαίας πληροφορία και διότι εις τινάς ουχ υποδείκνυται ο αριθμός των ελλήνων κατοίκων. Γινώσκω λίαν καλώς πόσον δύσκολος εστίν η κατ' εκείνα τα μέρη χαρακτήρισις πολίτου τινός, του σήμερον Έλληνος νομιζομένου την δ' αύριον Σλάβου κηρυττομένου. Ηδύναντο όμως, νομίζω, ίνα υπολογίσωσι τον ως έγγιστα αριθμόν των την ελληνικήν κοινότητα απαρτιζόντων ατόμων. Δευτέρα δ' έλλειψις σπουδαιοτάτη εστίν, ότι ουδόλως καθίστανται ημίν γνωστά τα ο­νόματα των χωρίων άτινα στερούνται παντελώς εκπαιδευτη­ρίων ή και μεγάλην αυτών έχουσιν ανάγκην. Το είδος τούτο των πληροφοριών λίαν αναγκαίων λείπει και εκ των εκθέσεων πολλών άλλων επαρχιών.

Ίδωμεν τώρα οποία η εν τη επαρχία Αδριανουπόλεως κατάστασις της εκπαιδεύσεως.

Α'. Αδριανούπολις (πόλις). Η μετά την Προύσαν και προ της Κωνσταντινουπόλεως πρωτεύουσα του τουρκικού κράτους εν μέσω ευφορωτάτης πεδιάδος κειμένη, υπό κήπων και παρα­δείσων και αμπελώνων περικυκλούται, και υπό 2 ποταμών διαβρέχεται. Ενταύθα, εις τι κιόσκιον παρά τον Έβρον κείμενον και υπό των συκομωρεών και των πλατάνων την σκιάν καθή­μενος ο μεγαλοφυής και μεγαλεπήβολος Μεχμέτ ο Β' εσχεδίασε την της Νέας Ρώμης κατάκτησιν.

Κατά την γενικήν έκθεσιν της κεντρικής εφορίας της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπάρχουσιν, ελληνική μεν κεντρική σχολή μία. αλληλοδιδακτικά δ' εξ, παρ­θεναγωγεία 3, ων το εν κεντρικόν. Ο αριθμός των εις τα σχο­λεία ταύτα φοιτώντων πα ιδίων υπολογίζεται εις 1800 μαθητάς, του όλου πληθυσμού των ελλήνων κατοίκων όντος περί τας 20 χιλιάδας.

1^ον. Η Ελληνική σχολή ανηγέρθη περί τα τέλη του ΙΖ΄ αιώνος, ως τούτο υποφαίνεται εν ταις χειρογράφοις σημειώσεσιν Ιγνατίου έπισκόπου Ναζιανζού, υπάρξαντος επιτρόπου των μητροπολιτών Δωροθέου του Πρωίου και Κυρίλλου του μετέ­πειτα οικουμενικού πατριάρχου, μετερρυθμίσθη δε το πρώτον επί των μνημονευθέντων αρχιερέων, συνδραμουσών προς κατάρτησιν στερεών προσόδων των διαφόρων εκκλησιών, ανεκαινίσθη κατά το 1844 και μετερρυθμίσθη και πάλιν τω 1848. Διδά­σκαλοι 4 (1) μαθηταί περί τους 100 (12 - 18 ετών).

2^ον. Κεντρική αλληλοδιδακτική της ενορίας «Χριστού» συσταθείσα τω 1848 δαπάνη του κεντρικού ταμείου της δημοσίας εκπαι­δεύσεως. Διδάσκαλοι 2 (2), μαθηταί περί τους 155.

3^ον. Αλ­ληλοδιδακτική σχολή της συνοικίας «Αγίου Νικολάου» ανε- γερθείσα τω 1839 δαπάνη του ταμείου της εν τη ειρημένη ενορία εκκλησίας. Διδάσκαλος εις, μαθηταί περί τους 60 (6 - 12 ετών).

4^ον. Αλληλοδιδακτική της εκκλησίας του «Αγίου Γεωργίου» συσταθείσα κατά το 1865. Διδάσκαλος εις (3), μαθηταί περι τους 50 (14 - 17 ετών).

5^ον. Κεντρικόν παρθεναγωγείον ιδρυθέν κατά το 1852 δια κληροδοτήματος του εξ Αβραδάλων Φιλιππουπόλεως πλουσίου προβατεμπόρου Νάϊδεν. Διαιρείται εις 2 τμήματα, ελληνικόν και αλληλοδιδακτικόν. Ο αριθμός των μαθητριών συμποσούται εις 140 από 6 - 15 ετών (διδασκάλισσαι ;...).

6^ον. Προπαρασκευαστικόν παρθεναγωγείον της συνοικίας του «Προδρόμου» έχον μίαν διδασκάλισσαν και περίπου 80 μαθητρίας.
7^ον. Αλληλοδιδακτική σχολή του προαστείου «Γιλδιρίμ» ανεγερθείσα τω 1832. Διδάσκαλοι δύο χιλιάαδων περίπου ελλήνων.

8^ον.  Παρθεναγωγείον της αυτής συνοικίας διατηρούμενον από του 1868 ε ιδιαιτέρων συνδρο­μών, κυρίως του φιλομούσου Δημητρίου Δεμήρογλου, όστις και έφορος αυτού εστί. Διδασκάλισσα μία (1), μαθήτριαι περί τας 130.

 9^ον. Αλληλοδιδακτική σχολή του προαστείου Κιρισχανέ συσταθείσα περί το 1840. Διδάσκαλοι δύο, οι και ψάλται της εκκλησίας, μαθηταί περί τους 130, του όλου αριθμού των χρι­στιανών (Ελλήνων, Βουλγάρων και Ουνιτών) όντος περί τας 700 οικογενείας, άποροι δε πολλοί.

10^ον. Τέλος Αλληλοδιδακτική σχολή έν προαστείω «Κιΐκι» ιδρυθείσα (δαπάνη των ενοριτών) κατά το 1852. Διδάσκαλοι δύο, μαθηταί 190, ων 160 άρρενες και 30 κοράσια αναμίξ διδασκόμενα, οι πλείστοι άποροι.
     Των 10 τούτων εκπαιδευτηρίων τα μεν εξ πρώτα εφορεύονται και συντηρούνται υπό της κεντρικής εκπαιδευτικής επιτρο­πής, τα δε των προαστείων Γιλδιρίμ, Κιΐκι και Κιρισχανέ συντηρούνται ένεκα κομματικών, ως μη ώφειλε, διενέξεων έκαστον υπό της ιδίας εκάστου προαστείου δημογεροντίας.

Περί των αναγκών και των πόρων των σχολείων ιδού τι γρά­φει η ρηθείσα κεντρική εφορία «Το πάλαι και κατά την πρώτην, αυτών σύστασιν η συντήρησις των σχολείων εγίνετο υπό της δημογεροντίας, ήτις ενεργούσα την είσπραξιν των φόρων της κυβερνήσεως, επέβαλλε συγχρόνως και μικρόν τι τέλος προς όφελος του ταμείου της εκπαιδεύσεως, το οποίον υποστηριζόμενον εν μέρει και υπό ιδιωτικών κατά καιρούς συνεισφορών και κληροδοτημάτων, ου μόνον τας υπαρχούσας ανάγκας εθεράπευεν, αλλά και την εξοικονόμησιν στερεών κεφαλαίων κατώρθωσε. Τα κεφάλαια ταύτα εδαπανήθησαν εν μέρει προς ανέγερσιν σχολείων και εκπαίδευσιν δύο υποτρόφων. Συνεπεία δε της κατά το 1862 διαλύσεως της δημογεροντίας και της έκτοτε κατ' ευθείαν υπό της κυβερνήσεως εισπράξεως των φόρων, εξέ­λιπε και το μετ' αυτών από των σχολείων εισπραττόμενον δικαίωμα. Ούτω δε ελαττωθέντων των πόρων προς συντήρησιν των σχολείων, εγένετο ανάγκη καταναλώσεως και των υπο­λειπομένων στερεών κεφαλαίων, ώστε έκτοτε τα μέσα της συν­τηρήσεως των εκπαιδευτηρίων περιωρίσθησαν αποκλειστικώς εις μικρά παρά των ταμείων των εκκλησιών βοηθήματα και ιδιωτικάς συνεισφοράς τακτικάς και εκτάκτους, αι οποίαι όμως από τινων ήδη ετών επίσης υπέστησαν επαισθητήν ελάττωσιν ένεκα της τον τόπον καταμαστιζούσης ανεχείας. . . . Κατά συνέπειαν ο υπολογισμός του ταμείου της εκπαιδεύσεως πα­ρουσιάζει κατ' έτος νέον έλλειμμα το οποίον ήμέραν παρ' ημέραν καθίστα δυσχερεστέραν την συντήρησιν αυτών πολλώ δε μάλλον την βελτίωσιν». Τα έξοδα των υπό της κεντρικής ταύτης εφορίας διευθυνομένων εκπαιδευτηρίων αναβαίνουσι κατ' έτος εις 610 λίρας. Τα έσοδα εισί 370 μεν λίραι εξ ετησίων συνδρομών, υποτεθειμένης ανελλιπούς της εισπράξεως απασών των εγγράφως υποσχεθεισών, 60 εκ βοηθημάτων των εκκλησιών, 25 εκ τόκων στερεών κεφαλαίων και 50 κατά μέ­σον όρον εξ εκτάκτων συνεισφορών το όλον 505. Ώστε υπάρχει κατ' έτος έλλειμμα εξ 100 λιρών και περιπλέον.
       Καί ταύτα περί της πόλεως αυτής του Αδριανού. Εκ δε των περί αυτήν και εις αυτήν διοικητικώς τε και εκκλησιαστικώς υπαγομένων πόλεων και πολιχνίων ελάβομεν τας εξής πληροφορίας:

Εν Καρά-Αγάτζ, πολιχνίω μικρόν απέχοντι της πόλεως και εν ω πολλοί των της πόλεως πλουσίων θερινοί οίκοι και μεγαλοπρεπείς επαύλεις υπάρχουσιν, ανηγέρθη προ εικοσάδος ετών προτροπή και συνεισφορά του και την Αδριανούπολιν αδρώς ευεργετήσαντος Αβραδαλιώτου Νάϊδεν Αλληλοδιδακτική σχολή, εν η, εκπαιδεύονται περί τους 80 παίδας από 6 - 13 ετών (των όλων κατοίκων όντων περί τας 200 οικογενείας, μη συμπεριλαμβανομένων των κατά το θέρος μεταναστευόντων ευπόρων Αδριανουπολιτών). Διδάσκαλος υπάρχει εις (1). Οι πλείστοι των κατοίκων πένητες και η συντήρησις του σχολείου λίαν δύσκολος. Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος της πόλεως ημών λαβών γνώσιν της πενίας ταύτης των κατοίκων του Καρά- Αγάτζ εδωρήσατο τη σχολή ταύτη, λίρας οθωμανικάς δέκα.

Εν τω Σκεπαστώ, ετέρα κώμη παρά την Αδριανούπολιν κειμένη, υπάρχουσι σχολεία δύο, Αλληλοδιδακτικόν προ 20 ετών ιδρυθέν και Ελληνικόν από 3 μόνον ετών υφιστάμενον. Εκάτερον των σχολείων τούτων έχει ανά ένα διδάσκαλον (2), ο δε αριθμός των εις αμφότερα φοιτώντων παίδων εστί περί τους 140 (5 - 15 ετών), του όλου πληθυσμού όντος 2.000 ψυχών. Η φοίτησις των μαθητών άτακτος ένεκα της πενίας, αι δε δαπάναι περί τας 100 λίρας κατ' έτος, ων αι 60 προέρ­χονται εκ της εν τη εκκλησία συνεισφοράς (του δίσκου) τα δε λοιπά ... χρέος. Αι σχολαί αύται στερούνται πολλών αναγ­καίων.

Μέγα Καβακλή, χωρίον υπό πτωχών κατά μέγα μέρος γεωργών οικούμενον. Έχει Αλληλοδιδακτικήν σχολήν, εν η και γραμματική και στοιχεία αρχαίας ελληνικής διδάσκονται υφ' ενός μόνου διδασκάλου αυτόχθονος και σπουδάσαντος επί 5 έτη εν τη της Χάλκης Θεολογική Σχολή και εν Αθήναις. Φοιτώσι δε εις την σχολήν ταύτην περί τους 60 μαθητάς. Η σχολή αύτη ιδρύθη κατά το 1867, συντηρείται δε μετά μεγίστης δυσκο­λίας, διότι εξ ένός μεν στερείται κληροδοτημάτων και ασφα­λών πόρων, αφ' ετέρου δε υπάρχει έλλειψις ζήλου των κατοίκων προς την παιδείαν, όντων άλλως τε λίαν πτωχών. Ανάγκη μεγίστη βιβλίων, των πατέρων μη δυναμένων ν' αγοράσωσιν αυτά.

Εν τη κώμη Γένα υπάρχει σχολή ιδρυθείσα προ 15 ετών βσυνεισφορα των κατοίκων αναλόγως της περιουσίας εκάστου. Διαιρείται δε η σχολή ες δύο τμήματα, Ελληνικόν κα Αλληλοδιδακτικόν. Διδάσκαλοι δύο: ες δια το Ελληνικόν και ες δια το Αλληλοδιδακτικόν. Οι κάτοικοι συμποσούνται εις 1800 ψυχάς, ων το εν τρίτον τα βουλγαρικά από τίνος καιρού πρεσβεύει δόγματα. Ο αριθμός των εις την σχολήν διδασκομένων παίδων εστί 17 μεν εις το Ελληνικόν τμήμα (ων 3 εξ άλλων χωρίων), 87 δε εις το Αλληλοδιδακτικόν, μεταξύ δ' αυτών υπάρχουσι 4 η 5 μόνον βουλγαρόπαιδα. Η φοίτησις των μαθητών λίαν τακτική κα ο προς την παιδείαν έρως σφοδρός μάλιστα των ευπορούντων. Αι προς συντήρησιν δαπάναι καταβάλλονται υπό των κατοίκων, αλλά μετά δυσκολίας. Ανάγκη υποστηρίξεως και ενθαρρύνσεως. Ανάγκη δε βιβλίων τινών, πινάκων αναγνώ­σεως, αριθμητικής και γεωγραφίας, λεξικών ελληνικών κτλ. Ό Φιλολογικός Σύλλογος και εις ταύτην την σχολήν εδωρήσατο κατά το παρελθόν έτος λίρας Τουρκίας 10.

Εν τη κώμη Σκοπώ, κειμένη εν τω κέντρω του δήμου Πουνάρ Χισάρ, και οικουμένη υπό 800 οικογενειών ελληνικών υπάρχουσι σχολεία δύο Ελληνικόν και Αλληλοδιδακτικόν, το πρώτον μεθ' ενός, και το δεύτερον μετά δύο διδασκάλων. Η ελληνική σχολή του Σκοπού, αρχαία συγκριτικώς έστιν, ιδρυ­θείσα επί Κυρίλλου, του μετέπειτα οικουμενικού πατριάρχου, και λίαν υποστηριχθείσα υπό Δωροθέου του Πρωίου* πολλοί δια­κεκριμένοι εν αυτή εδίδαξαν διδάσκαλοι και πληθύς μαθητών εν αύτη εξεπαιδεύθη. Μαθηταί φοιτώσιν εις μεν το Ελληνικόν 36, εις δε το Αλληλοδιδακτικόν 182. Τα δύο ταύτα εκπαι­δευτήρια διατηρούνται μετ' αξιέπαινου προθυμίας υπό των κατοίκων, δαπανώνται ετησίως προς συντήρησιν αυτών περί τας 120 λίρας, υπάρχουσιν όμως και ενδεείς μαθηταί οίτινες έχουσιν ανάγκην βιβλίων.

Εκ Μπαμπά- Εσκισί, μικράς μεν άλλ' αρκούντως επισήμου πρό τινων αιώνων πόλεως, νυν δε ασημου πολιχνίου, γράφουσιν ότι υπάρχει μία μόνη δημοτική σχολή εν τω περιβόλω της εκκλησίας κειμένη, εν η εις διδάσκαλος αυτόχθων, διδάσκει περί τα 70 παιδία μεταξύ των οποίων και 10 - 12 μικρά κοράσια. Η σχολή αύτη προ 15 ετών ιδρυθείσα μετά μεγάλης δυσκο­λίας διατηρείται ει και η ετησία δαπάνη ελαχίστη, (2,500 γρ.) Και όμως ανάγκη ουχί μόνον υποστηρίξεως, αλλά και βελτιώ­σεως και εις ελληνικήν μεταβολής της σχολής ταύτης. Διότι το πολίχνιον πεοικυκλούται υπό χωρίων στερουμένων σημαν­τικών σχολών και μόλις διδασκάλων της αναγνωσεως εχόντων.

Εις δε το Λουλέ-Βουργάζ, κείμενον ως το Μπαμπά-Εσκί επί της λεωφόρου της από της πρωτευούσης εις Αδριανούπολιν αγούσης, υπάρχουσι 2 σχολεία, Ελληνικόν έχον ένα διδάσκαλον ΄Ελληνα και ένα Οθωμανόν, και Αλληλοδιδακτικόν έχον ένα και μόνον διδάσκαλον. Μαθηταί του μεν Ελληνικοΰ εισίν 25 (10 - 18 ετών), του δε Αλληλοδιδακτικού περί τους 180. Οι μαθη­ταί εν γένει εισίν επιμελείς και φοιτώσι τακτικώς εις τα μα­θήματα. Αι προς συντήρησιν δαπάναι περί τας 120 λίρας κατ' έτος, ας πορίζονται εκ του ταμείου της εκκλησίας (εκτός 20 λιρών οθωμανικών, ας κατ' έτος στέλλουσιν οι εν Οδησσώ εκ Λουλέ-Βουργάζ ορμώμενοι υιοί Κριωνά παπά Νικολάου). Τα σχολεία ταύτα στερούνται βιβλίων δια τους ενδεείς μαθητάς, και πινάκων γεωγραφικών.
Τα σχολεία ταύτα έχουσιν ανάγκην υποστηρίξεως, διότι το Λουλέ-Βουργάζ περιστοιχίζεται εκ των εξής εις αυτό διοικητικώς υπαγομένων ελληνικών χωρίων: Τσιφλήκιοϊ εξ 150 οικογε­νειών συγκειμένου, Σοφίδας, εκ 250 οικογενειών, Αχμέτ βέη, εξ 150, Μεσινή, εξ 80 οικογενειών, Σατήκιοϊ, εξ 180 οικογε­νειών (εκκλησιαστικώς τω μητροπολίτη Βιζύης υποκειμένων), Αληπλή, εκ 300 οικογενειών, Αϊβαλή εξ 150 οικογενειών (της επαρχίας του Αδριανουπόλεως), ουδενός των χωρίων τούτων κεκτημένου συστηματικόν σχολείον. Η τελειοποίησις των σχο­λείων του Λουλέ-Βουργάζ αφ' ενός, και η προς τούτο παρότρυνσις των Αρχιερέων δύναται, ίνα πείση τους κατοίκους των μνησθέντων χωρίων να πέμπωσι τα τέκνα αυτών προς εκπαίδευσιν εις Λουλέ-Βουργάζ. Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος ενεθάρρυνε κατά τό παρελθόν έτος και τας του Λουλέ-Βουργάζ σχολάς δωρούμενος 10 οθωμανικάς λίρας.

Τέλος αι εκ της πόλεως Σαράντα Εκκλησιών, της υπό των αρχαίων Ηρακλείας καλούμενης, ληφθείσαι πληροφορίαι ούχ ήτ­τον θλιβεραί εισί, διότι και εκεί η παιδεία χωλαίνει, και εκεΐ ο διωγμός μέγας και θρασύς. Σχολεία υπάρχουσι μεν 5 υπό 500 περίπου μαθητών φοιτώμενα, αλλά μη υπαρχούσης κοινής συν­εννοήσεως και κεντρικής αρχής άντ' αυτών δε τής λαοφθόρου, ως φαίνεται, διχονοίας βασιλευούσης, η παιδεία τον έσχατον κιν­δυνεύει κίνδυνον ει και αξιεπαίνους καταβάλλει προσπαθείας υπέρ της υποστηρίξεως των εκπαιδευτηρίων ο προ 7 έτών συ­σταθείς εκείσε Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος. Μεγάλης λοιπόν προσοχής άξιαν κρίνομεν την της ελληνικής κοινότητος των Σαράντα Έκκλησιών κατάστασιν και έχουσαν μεγίστην άνάγκην θεραπείας ταχείας και βοηθείας ισχυράς.

Αύται μόναι εισίν αι περί της εκτενούς επαρχίας Αδριανουπόλεως πληροφορίαι ημών, λίαν δε σοβαραί, ως βλέπετε, και πολύ παρέχουσαι το ενδιαφέρον.

Γ. Ρ

---

[1] ΚΙΗΓΜΑΣ, Δ.- ΡΥΖΙΩΤΗΣ, Γ. Αδριανούπολη, Καραγάτς, Νέα Ορεστιάδα: μια πόλη. Ν.Ορεστιάδα: 2011,έκδοση Β΄,σ.98.

[2] Ήδη από το 1860, μια μικρή συντροφιά, αποτελούμενη από τον Βασιάδη, τον διπλωμάτη Αριστείδη Παλαιόλογο και τους αδελφούς Δημήτρη και Κωνσταντίνο Καλλιάδη, συγκεντρώνονταν σε ένα σπίτι στην Οδό Παρμάκκαπι 11 όπου ο Βασιάδης μελετούσε και ανέλυε το έργο του αγαπημένου του φιλοσόφου Πλάτωνα. Εδώ έμενε ο Σπυρίδων Μαυρογένης, ο μετέπειτα αρχίατρος και προσωπικός γιατρός του Σουλτάνου Χαμίτ του Β΄. Με τον καιρό και άλλοι εξέφρασαν την επιθυμία να συμμετάσχουν στις φιλολογικές αυτές εσπερίδες κι έτσι αποφασίστηκε η ίδρυση ενός φιλολογικού σωματείου. (ΤΣΟΚΩΝΑΣ, ΑΡΗΣ. Ημερίδα για τον «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως».Αθήνα: Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών, 23.06.2012 ).

[3] Ο Κων/νος Ηροκλής Βασιάδης μαζί με άλλους λόγιους και φιλογενείς άνδρες όπως οι Γεώργιος Ζαρίφης, Αλέξανδρος Πασπάτης, Σπυρίδων Μαυρογένης, Ανδρέας Συγγρός και Αλέξανδρος Καραθεοδωρής ίδρυσε το «Εκπαιδευτικόν Φροντιστήριον».(ΑΝΕΣΤΙΔΗ, ΣΤΑΥΡΟΥ, Θ. Το Ρωμαίικο Ημερολόγιο του Ιστού- Ευοίωνο γεγονός για την Πολίτικη Ρωμιοσύνη. Από την ιστοσελίδα www.ihotispolis.com Το παρόν κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του Ρωμαίικου Ημερολογίου 2014 που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη, 13 Μαΐου 2014, στο Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών, στην Αθήνα).

[4] Ο Κωνσταντίνος το 1837 εγγράφεται στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, η οποία τότε λειτουργούσε στην Ξηροκρήνη του Βοσπόρου. Σύμφωνα με μια συνήθεια που επικρατούσε εκείνην την εποχή, ο καθηγητικός σύλλογος της σχολής και ο σχολάρχης έδιναν στους μαθητές τους ένα όνομα σύμφωνα με την κλίση και τον χαρακτήρα τους. Το αθλητικό παράστημα και ο τολμηρός χαρακτήρας του Κωνσταντίνου έγιναν αιτία να τον αποκαλούν Ηροκλή και το όνομα αυτό κράτησε ως το τέλος της ζωής του. (ΤΣΟΚΩΝΑΣ, ΑΡΗΣ. Ημερίδα για τον «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως».Αθήνα: Πνευματικό Κέντρο Κωνσταντινουπολιτών, 23.06.2012 ).

[5] Μετά την έγκριση του τρίτου κανονισμού του Συλλόγου, όπου ορίζεται ως σκοπός του Συλλόγου η «των γραμμάτων και επιστημών καλλιέργεια και η ανά την Ανατολήν διάδοσης αυτών»

[6] Τρία από τα έξι μέλη της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής που ιδρύει το Πατριαρ-χείο το 1873 είναι ενεργά μέλη του Συλλόγου.

[7] Ο Ηροκλής Βασιάδης είναι πρόεδρος, αντιπρόεδρος ή τουλάχιστον ιδρυτικό μέλος στους περισσότερους από αυτούς.

[8] ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΙ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ. Κωνσταντινούπολη: Τύποις Ι.Α.Βρετού, 1873.

[9] Στην πρώτη συγκέντρωση ο γιατρός Κων/νος Ηροκλής Βασιάδης, εκφώνησε βαρυσήμαντο λόγο για την ιστορία της Θράκης και στην συνέχεια ο ομιλητής ανέφερε και τα ονόματα των φιλογενών Ελλήνων, που πρόσφεραν τα πρώτα χρήματα για να λειτουργήσει ο Σύλλογος. Μάλιστα έκανε αναφορά στην σημαντική συνεισφορά του Γεώργιου Ζαρίφη χωρίς να αναφερθεί στα ποσά που διέθεσε και τα οποία ασφαλώς δεν ήταν ευκαταφρόνητα. (ΒΑΣΙΑΔΗ, ΗΡΟΚΛΕΟΥΣ.ΘΡΑΚΙΚΟΣ Ήτοι περί της αρχαίας Θράκης και των λαών αυτής. Κωνσταντινούπολη: Τύποις Ι. Α. Βρετού,1872).

[10] ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΦΙΚΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ (ΕΤΟΣ Α΄) 1872-1873. Κωνσταντινούπολη: Τύποις Ι. Α. Βρετού,1873,σελ. 68- 76.